GRZEGORZ BURKOWSKI FOTOGRAFIA PRZYRODNICZA Z                 DOLINY BARYCZY                                                                                                                                           I NIE TYLKO
                      

Dzięcioł średni (Dendrocopos medius) – gatunek średniego ptaka z rodziny dzięciołowatych (Picidae)
Zamieszkuje zachodnią, środkową i południową Europę poza Półwyspem Pirenejskim, Półwyspem Skandynawskim i Wyspami Brytyjskimi oraz Kaukaz i Azję Mniejszą po Iran i Irak. Wyróżnia się 4 podgatunki. Podgatunek D. m. medius występuje od północno-zachodniej Hiszpanii po zachodnią Rosję i na południu Europy od wybrzeży Morza Śródziemnego po południowe wybrzeże Bałtyku. D. m. caucasicus spotyka się w północnej Turcji, na Zakaukaziu i w Kaukazie. W Azji Mniejszej na południu i zachodzie oraz w południowo-zachodnim Iranie opisano też 2 inne podgatunki. Jest to ptak ciepłolubny, toteż wraz z zanikiem lasów gatunek ten zanikał w obrębie pierwotnego areału w okresie lodowcowym. Zachowały się w tym okresie populacje na Półwyspie Pirenejskim i w południowo-wschodniej Europie. Gdy nastąpiło ocieplenie klimatu populacje wschodnie zaczęły rozprzestrzeniać się na północny-zachód tak, że zasiedliły swoje pierwotne obszary lęgowe. W XX wieku znów zaczęło dochodzić do ubywania liczebności dzięciołów średnich w zachodniej i środkowej Europie. Przyczyną jest wycinanie starych lasów liściastych np. łęgów, zastępowanych borami sosnowymi i świerkowymi, podobnie jak u innych dzięciołowatych. Dzięcioł traci nie tyle miejsca gniazdowania, ale środowisko liściastych drzewostanów do którego jest przystosowany. W Polsce nieliczny ptak lęgowy; lokalnie bywa średnio liczny. Jest mniej pospolity niż dzięcioł duży. Spotkać go można w całym kraju, prócz wyższych gór (w Tatrach do 600 m n.p.m., a w Sudetach do 400 m n.p.m.), ale tylko tam, gdzie występują odpowiednie drzewostany. 7% polskiej populacji zasiedla Puszczę Białowieską bogatą w stare, obumierające drzewa (zagęszczenie w grądach wynosi 0,7–1,1 par/10 ha, łęgach 0,7 par, a w olsach 0,8 par). Na zachodzie kraju najliczniejsze populacją zajmują Nizinę Śląską w dolinie Odry i w Wielkopolsce - oszacowano tu ich zagęszczenie w lasach liściastych na 0,3-2,3 par lęgowych/10 ha, jest większe w łęgach i tam, gdzie częściej porastały je ponad 120-letnie dęby. Na wschodzie najczęściej spotykany na południu Mazowsza, na Podlasiu i Wyżynie Lubelskiej, rzadziej na Wyżynie Małopolskiej i w Podkarpaciu. Na siedliska nie nadają się przymorskie pojezierze, gdzie odnotowano pojedyncze lęgi - Warmia, północno-wschodnia Wielkopolska, Kujawy i Mazury. W Europie jego populację lęgową ocenia się na 60 000–150 000 par. Najliczniej spotyka się go w Niemczech (9000–19 000 par) i w Chorwacji (8000–10 000 par). Nie oszacowano dokładnie polskiej populacji - 8 000 do 15 000 par. Od lat 60. do 1993 r. w Wielkopolskim Parku Narodowym liczba dzięciołów średnich wzrosła o 21 par poprzez zwiększenie udziału lasów mieszanych z dębami.
Charakterystyka:
Bardzo słaby dymorfizm płciowy (samica ma jedynie mniej kontrastową, krótszą i mniej odgraniczoną od czarnej potylicy, czapeczkę). Czerwona czapeczka bez czarnego obrzeżenia (przypomina tę u młodych dzięciołów dużych), czoło z rudym nalotem. Czarny wąs nie łączy się z nasadą dzioba. Kark, grzbiet i kuper barwy czarnej. Na zewnętrznych sterówkach białe plamy. Na skrzydłach sześć rzędów białych plam. Są też na zewnętrznych sterówkach. Boki głowy i spód białe. Brzuch i podogonie charakterystycznie różowe, a spód ciała dodatkowo kreskowany. Widoczne pręgowanie z boku ciała. Na policzkach i szyi znajduje się nieciągły czarny rysunek. Te trzy cechy nie występują u dzięciołów dużych, do których są najbardziej podobne. Młode ptaki są podobne do dorosłych, choć czapeczka jest bardziej matowa i mniejsza. Mają też pióra o rozmytych brązowawych zakończeniach na bokach głowy, podbródku i policzkach. Kreskowania na boku ciała i piersi jest też brązowawe i bardziej rozmyte. Spośród innych dzięciołów wyróżnia go czerwone ubarwienie wierzchu głowy. Intensywność czerwieni i jej zasięg jest taki sam u ptaków dorosłych i młodocianych. Podobnie jak u pozostałych dzięciołowatych ma budowę sterówek, która nawiązuje do typu żerowania. Są one ostro zakończone i sztywne. Gdy się wspina, zawsze głową ku górze, ptak opiera się na sterówkach. Pełnią one też rolę sprężyny, kiedy dzięcioły kują dziobem w drewno. W porównaniu z dzięciołem dużym jest mniejszy i ma delikatniejszą sylwetkę, choć równie pstre ubarwienie. W odróżnieniu od tego pokrewnego gatunku jest bardziej skryty i płochliwy. Aktywny w dzień, w parach trzyma się tylko w okresie lęgowym - poza nim żeruje samotnie. Z kolei dość słaby dziób i gorzej rozwinięte mięśnie szyi dzięcioła średniego pozwala wykuwać mu dziuple głównie w próchniejący konarach. Jest wielkości szpaka.
Głos:Różni go od innych dzięciołów rzadkie bębnienie wiosną (w okresie przedlęgowym od lutego do kwietnia), które zastępuje jękliwymi odgłosami - skrzeczeniem "kwe". Robią to ptaki obojga płci. Powtarzane okrzyki służące długodystansowej komunikacji i do porozumiewania się pomiędzy partnerami i rodzeństwem przypominają "gig geg geg".
Wymiary średnie:
Długość ciała ok. 20–22 cm
Rozpiętość skrzydeł 29–39 cm
Masa ok. 54–85 g. (samce są nieco cięższe)